Φωτοδυναμικη Θεραπεια

Η φωτοδυναμική θεραπεία περιλαμβάνει την χρήση φωτοχημικών αντιδράσεων με αλληλεπίδραση φωτοευαίσθητοποιητικών παραγόντων, φωτεινής ενέργειας και οξυγόνου, για την θεραπεία κακοήθων και καλοηθών νοσημάτων. Η φωτοδυναμική θεραπεία περιλαμβάνει δυο στάδια. Στο πρώτο στάδιο η φωτοευαισθητοποιητική ουσία χορηγείται στον ασθενή από μία η περισσότερες οδούς (τοπικά, ενδοφλέβια, από του στόματος), και προσλαμβάνεται από τα κύτταρα “στόχος”. Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει την ενεργοποίηση του φωτοευαίσθητοποιητικού παράγοντα παρουσία οξυγόνου, μέσω ενός συγκεκριμένου μήκους κύματος φωτός στο σημείο της φωτοδυναμικής θεραπείας. Λόγω του ότι η φωτοευαίσθητοποιητική ουσία προσλαμβάνεται περισσότερο από τα κύτταρα που πολλαπλασιάζονται ταχύτερα, τα κύτταρα της βλάβης προς θεραπεία, η αγωγή είναι εκλεκτική, ελαχιστοποιώντας την ιστική βλάβη στον υγιές ιστό.

Φωτοευαισθητοποιητικες Ουσιες

Οι πιο κοινά χρησιμοποιούμενοι φωτοευαισθητοποιητές στην φωτοδυναμική θεραπεία (PDT) είναι το ALA (αμινο – λεβουλινικό οξύ) και το MAL (μεθυλο – αμινο – λεβουλινικό οξύ).

Στην Ελλάδα κυκλοφορεί το METVIX σκεύασμα που περιέχει MAL σε σωληνάριο 2gr. Χρησιμοποιείται για την θεραπεία μη υπερτροφικών ακτινικών υπερκερατώσεων σε πρόσωπο και τριχωτό, για επιφανειακά και οζώδη βασικοκυτταρικά καρκινώματα (BCC) και για την νόσο Bowen.

Οποιαδήποτε πηγή φωτεινής ενέργειας, laser ή μη, με κατάλληλο μήκος κύματος και υψηλή απορρόφηση στο φάσμα του φωτοευαισθητοποιητικού φαρμάκου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για φωτοδυναμική θεραπεία.

Laser

Ο σκοπός των laser στην φωτοδυναμική θεραπεία είναι η έναρξη φωτοχημικής αντίδρασης σε αντίθεση με φωτο-θερμικές ή φωτο-μηχανικές αντιδράσεις που παρατηρούνται σε άλλες δερματολογικές εφαρμογές. Σχεδόν κάθε laser με μήκος κύματος ανάμεσα σε 400-800 nm (ορατό φως) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πηγή φωτός, με αυξημένη δράση σε περιπτώσεις που το μήκος κύματος της φωτεινής ενέργειας συμπίπτει με την καμπύλη απορρόφησης του φαρμάκου.

Πηγές Φωτός για ALA και MAL

Στην τρέχουσα δερματολογική πρακτική η χρήση του MAL (Metvix) περιλαμβάνει την έκθεση σε 37J/cm2 ή 75J/cm2 ερυθρού φωτός με χρήση αντίστοιχων συσκευών.

Χρηση Φωτοδυναμικης Θεραπειας στη Δερματολογια

Η μόνη επίσημη χρήση της φωτοδυναμικής εφαρμογής είναι η θεραπεία ακτινικών υπερκερατώσεων. Συχνές εκτός ενδείξεων εφαρμογές είναι η αγωγή βασικοκυτταρικών καρκινωμάτων, η φωτογήρανση, η ακμή, η νόσο Bowen κ.α.

Φωτοδυναμική θεραπεία σε Ακτινικές Υπερκερατώσεις

Για την αγωγή ακτινικών υπερκερατώσεων με MAL, η κρέμα πρέπει να εφαρμόζεται στις βλάβες μετά από προετοιμασία του δέρματος. Αυτό περιλαμβάνει την αφαίρεση των υπερκερατώσεων και των λεπιών, με σκοπό την αυξημένη απορρόφηση του φαρμάκου. Στη συνέχεια εφαρμόζεται το MAL (Metvix) με κλειστή περίδεση για περίπου 3 ώρες και ακολουθεί έκθεση σε 37J/cm2 ή 75J/cm2 ερυθρού φωτός. Η φωτοδυναμικές θεραπείες γίνονται ανά 3 μήνες ή ανά εβδομάδα ανάλογα με το θεραπευτικό πρωτόκολλο.

Φωτοδυναμική θεραπεία σε Βασικοκυτταρικό Καρκίνωμα

Το Metvix είναι η μόνη ουσία που έχει επίσημη ένδειξη για χρήση σε βασικοκυτταρικά καρκινώματα, σε επιφανειακό ή οζώδες βασικοκυτταρικό καρκίνωμα στην κεφαλή ή το τριχωτό. Οι υποτροπές και η αποτελεσματικότητα είναι συγκρίσιμες με την χειρουργική εξαίρεση, την κρυοθεραπεία και άλλες τεχνικές αλλά το αισθητικό αποτέλεσμα είναι σαφώς ανώτερο.

Φωτοδυναμική θεραπεία για Φωτογήρανση

Η εφαρμογή της φωτοδυναμικής θεραπείας σε μεγάλη έκταση, αν και έκτος επίσημων ενδείξεων, χρησιμοποιείται ευρέως στην αντιμετώπιση της φωτογήρανσης. Οι παράμετροι που αφορούν στο χρόνο εφαρμογής της φωτοευαισθητοποιητικής ουσίας (περίπου 1 ώρα), την ενέργεια φωτός και τη χρονική διάρκεια αγωγής διαφοροποιούνται.

Φωτοδυναμική θεραπεία για Ακμή

Η Φωτοδυναμική Θεραπεία (PDT) με εφαρμογή Metvix έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία και για την αντιμετώπιση της ακμής, όπου επιτυγχάνεται κλινική μείωση της παραγωγής σμήγματος και του μεγέθους των σμηγματογόνων αδένων. Σε βιοψίες καταδεικνύεται καταστροφή των σμηγματογόνων αδένων, γεγονός που καθιστά την φωτοδυναμική θεραπευτική αγωγήυπεύθυνη για μακροχρόνια ύφεση της νόσου. Το γεγονός ότι το ερυθρό φως έχει βαθύτερη διείσδυση λόγω μήκους κύματος του δίνει προβάδισμα σε σχέση με το κυανό φως στην ανωτέρω εφαρμογή.

Φωτοδυναμική θεραπεία για τη Νόσο Bowen

Η χρήση MAL (metvix) έχει έγκριση στην Ευρώπη για την αγωγή την νόσου Bowen, στις περιπτώσεις όπου η χειρουργική εξαίρεση είναι λιγότερο κατάλληλη. Η νόσος Bowen είναι μια από τις καλύτερες ενδείξεις για φωτοδυναμική θεραπεία επειδή η βλάβη συχνά είναι μεγάλη και η χειρουργική εξαίρεση μπορεί να οδηγήσει σε δημιουργία ουλών.

Αλλες Εφαρμογες της φωτοδυναμικης θεραπειας

Η χρήση ALA και φωτοδυναμικής με εφαρμογή Pulse -Dye Laser στα 565 nm είναι πιο αποτελεσματική από την εφαρμογή μόνο του laser για την υπερπλασία των σμηγματογόνων αδένων. Η φωτοδυναμική έχει βρει εφαρμογή και σε πολλές άλλες δερματολογικές παθήσεις, όπως η ακτινική χειλίτιδα, οι ομαλές μυρμηγκιές, τα οξυτενή κονδυλώματα κτλ.

Φωτοτοξικές Αντιδράσεις – Επιθυμητές και υπερβολικές

Μετά την εφαρμογή φωτοδυναμικής θεραπείας συχνά παρατηρείται ένα αίσθημα καύσου ή κνησμού. Αυτό το αίσθημα συνήθως μειώνεται γρήγορα μόλις τελειώσει η συνεδρία. Η φωτοτοξική αντίδραση στις ακτινικές υπερκερατώσεις και τα βασικοκυτταρικά επιθηλιώματα χαρακτηρίζεται από ερύθημα, οίδημα, εφελκιδοποίηση, φλύκταινες και διαβρώσεις στους περισσότερους ασθενείς. Τα παραπάνω θεωρούνται φυσιολογικές και επιθυμητές αντιδράσεις για το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Οι ασθενείς πρέπει να προφυλάσσονται από την έκθεση στον ήλιο ιδιαίτερα τις πρώτες 2 ημέρες μετά τη φωτοδυναμική θεραπεία.

Μελαγχρωματικές διαταραχές και αντιδράσεις υπερευαισθησίας

Μερικές φορές μετά από την φωτοδυναμική θεραπεία παρατηρείται υπερμελάγχρωση η οποία τείνει να υποστρέφει μετά από μερικούς μήνες. Υπομελάγχρωση έχει επίσης παρατηρηθεί στα σημεία της θεραπείας. Σπάνια έχουν αναφερθεί περιστατικά αλλεργικής δερματίτιδας εξ επαφής και κνίδωση από MAL (Metvix).

Αντενδειξεις

Το Metvix αντενδείκνυται σε άτομα με πορφυρία, δερματική υπερευαισθησία, αλλεργία σε πορφυρίνες και γνωστή υπερευαισθησία σε κάποιο έκδοχο της κρέμας. Το φαρμακευτικό προϊόν περιέχει έλαια από φουντούκια και φιστίκια.

Η φωτοδυναμική θεραπεία δεν συνιστάται για χρήση σε σκληροδερματικό ή μορφεάμορφο BCC λόγω έλλειψης σχετικών μελετών.

Η χρήση και των δύο σκευάσματα στην εγκυμοσύνη είναι αμφιλεγόμενη. Επίσης αντενδείκνυται για χρήση σε παιδιά, αν και υπάρχει λογική στην εφαρμογή τους σε άτομα με σύνδρομο Gorlin, η εμπειρία όμως από εφαρμογή σε άτομα κάτω των 8 ετών είναι περιορισμένη.

Ο μεγάλος περιορισμός της φωτοδυναμικής θεραπείας είναι το βάθος της θεραπείας, το οποίο σχετίζεται περισσότερο με το βαθμό διείσδυσης του φαρμάκου και όχι με το βαθμό διείσδυσης της φωτεινής ενέργειας. Μεγαλύτερη απορρόφηση και βάθος διείσδυσης μπορεί να επιτευχθεί με αύξηση του χρόνου εφαρμογής και κλειστής περίδεσης της ουσίας ή με χρήση ουσιών που αυξάνουν τη διείσδυση, όπως καθαρισμός με ακετόνη. Η ιοντοφόρηση και η ηλεκτροφόρηση είναι κάποιες ενδιαφέρουσες εναλλακτικές. Καθώς βελτιώνονται τα φαρμακευτικά μέσα και παράγονται πιο φθηνές πηγές φωτός, η φωτοδυναμική θεραπεία θα αποτελέσει αναμφίβολα μια σημαντική θεραπευτική εναλλακτική για πολλές νόσους στο άμεσο μέλλον.

Φωτοδυναμικη Θεραπεια με Μεθυλο-αμινο-λεβουλινικο οξυ

Με χρήση Metvix ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία:

  • Πριν την εφαρμογή της κρέμας, η επιφάνεια με την ακτινική υπερκεράτωση καθαρίζεται με ήπιες κινήσεις και αφαιρούνται τυχόν λέπια και υπερκερατώσεις
  • Ένα στρώμα κρέμας Metvix (περίπου 1 mm παχύ) εφαρμόζεται στη βλάβη και περιμετρικά αυτής, σε απόσταση 5 mm στο φυσιολογικό δέρμα με σπάτουλα. Ιδανικά γάντια νιτριλίου πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά την εφαρμογή και την αφαίρεση της κρέμας, καθώς τα γάντια βινυλίου και λάτεξ δεν παρέχουν ικανοποιητική προστασία. Στην περιοχή που είναι προς φωτοδυναμική θεραπεία πρέπει να γίνει κλειστεί περίδεση.
  • Η ίδια κρέμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δεύτερη συνεδρία, εφόσον αυτή γίνει εντός 7 ημερών και η κρέμα παραμείνει σε ψυγείο.
  • Οι ασθενείς πρέπει να αποφεύγουν την έκθεση σε ηλιακό ή τεχνητό φως στο σημείο της εφαρμογής, καθώς και την έκθεση στο κρύο, μεταξύ της εφαρμογής της κρέμας και της φωτοθεραπείας.
  • 3 ώρες μετά από την εφαρμογή της κρέμας Metvix πρέπει να αφαιρεθεί το κάλυμμα και να καθαριστεί η περιοχή με φυσιολογικό ορό. Το σημείο εκτίθεται άμεσα σε ενέργεια 37J/cm2 ερυθρού φωτός, ενέργεια που δίνεται σε περίπου 9 λεπτά από απόσταση 5-8 cm μεταξύ της συσκευής και του δέρματος. Ο ασθενής, ο χειριστής και οποιοδήποτε άλλο άτομο στο χώρο πρέπει να φοράνε ειδικά προστατευτικά γυαλιά.
  • Μετά το πέρας της αγωγής οι ασθενείς δε θα πρέπει να εκτίθενται σε ηλιακό φως ή άλλο τεχνητό έντονο φωτισμό για τουλάχιστον 48 ώρες. Η μη συμμόρφωση μπορεί να οδηγήσει σε έντονες φωτοτοξικές αντιδράσεις.